De impact van de 4e industriële revolutie op gemeenten
Stoom, elektriciteit & verbrandingsmotoren en computers & internet waren de drijvende krachten achter de eerste drie industriële revoluties. En hoewel de derde revolutie nog niet is uitgewoed, dient de vierde industriële revolutie zich al aan. Deze keer met kunstmatige intelligentie als voornaamste drijvende kracht. Wat gaat deze vierde industriële revolutie voor gemeenten betekenen? En hoe bereid je je erop voor?
De eerste drie industriële revoluties
In de eerste industriële revolutie kwamen er stoommachines. Dat betekende dat goederen op een veel grotere schaal geproduceerd konden worden. Kleding is daar een goed voorbeeld van. De tweede industriële revolutie vond plaats door de komst van elektriciteit en verbrandingsmotoren. Het is de tijd van vele revolutionaire uitvindingen als gloeilampen, auto’s, radio, telegrafie en uiteindelijk ook vliegtuigen en film. De derde industriële revolutie bezorgde ons vervolgens computers, mobiele telefoons, internet en dergelijke.
"*" geeft vereiste velden aan
De gevolgen van de eerste drie industriële revoluties
De eerste industriële revolutie zorgde ervoor dat werk massaal naar de fabrieken verdween. De tweede dat die fabrieken veel groter werden, ook al omdat goederen gemakkelijker over langere afstand vervoerd konden worden. Het gevolg was een leegloop van het platteland en een sterke groei van de steden. Door de derde industriële revolutie is onze manier van communiceren en werken verder veranderd. Niet alleen de productie en handel zijn geglobaliseerd, maar de dienstensector ook voor een deel. Steeds meer mensen zitten een groot deel van de dag achter een beeldscherm. En dankzij internet maakt het vaak niet meer uit waar dat beeldscherm staat. Al deze revoluties veranderden onze manier van samenleven en werken. Voor de een prachtig, voor de ander een zware uitdaging. Iedere revolutie gaat gepaard met onzekerheid, onrust en nieuwe kansen.
Wat is de vierde industriële revolutie?
Inmiddels staan we aan de vooravond van de vierde industriële revolutie. Daarin gaan de fysieke, biologische en digitale wereld verder met elkaar versmelten. De onderliggende technieken die de vierde industriële revolutie mogelijk maken zijn er al. Kunstmatige intelligentie is daarvan de belangrijkste. Daardoor is het mogelijk dat computers informatie verwerken, complexe patronen herkennen en op basis daarvan conclusies trekken en adviezen geven. Dit gaat samen met een integratie van onder andere Internet of Things (IoT), augmented reality (AR), biotechnologie, nieuwe materialen, blockchain, cloud netwerken en 3D-printing.
Jouw werk en de vierde industriële revolutie
Het is niet precies te voorspellen welke innovaties de vierde industriële revolutie gaat opleveren. Wel is het duidelijk dat robots veel van ons werk gaan overnemen. Niet meer alleen in de fabriekshallen, maar nu ook in de informatieverwerkende beroepen. Met name de repeterende, minder uitdagende taken bij bijvoorbeeld de administratie, documentverwerking of klantenservice zullen door softbots worden overgenomen. Dat gaat verder dan je in eerste instantie misschien denkt. Een voorbeeld daarvan zijn de berichten die robotjournalisten schreven voor de NOS bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2019. Ook zal het gericht combineren van allerlei data veel meer sturing gaan geven aan je werk. Dit biedt kansen, maar door de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst weten we ook dat we op dit gebied nog een hoop te leren hebben.
Nieuwe beroepen
Ook in de logistieke sector verdwijnen veel banen. Dit komt door zelfrijdende (of vliegende) vervoersmiddelen en doordat mensen meer producten zelf gaan printen. Tegenover de banen die verdwijnen staat de komst van nieuwe beroepen. Voor een deel gaat het om functies die we nu nog niet kennen. De voorspelling is dat 65% van de kinderen die op school zitten straks een beroep uitoefent dat nu nog niet bestaat. We kunnen wel globaal zeggen dat veel van deze beroepen kennis zullen vragen van terreinen als kunstmatige intelligentie, biotechnologie, datascience en dergelijke.
Klantverwachtingen en de vierde industriële revolutie
Een deel van de nieuwe beroepen ontstaat doordat tijdens iedere industriële revolutie onze klantverwachtingen veranderen. We willen gebruikmaken van de mogelijkheden die nieuwe technieken ons bieden. Als je een iets oudere lezer bent, heb je zelf meegemaakt hoe e-mail de fax verving, om vervolgens zelf voor een deel weer plaats te maken voor app-berichtjes. En hoe je nu niet alleen thuis bereikbaar bent via de telefoon, maar overal op de wereld. En hoe je een wekelijks vast moment om een serie te kijken, kon vervangen door opnames met je videorecorder, die je weer de deur uit hebt gedaan voor on-demand kijk- en luistermogelijkheden.
Hogere verwachtingen
Al deze veranderingen hebben ook gevolgen voor onze interacties met de bedrijven die deze diensten aanbieden. Het is dankzij nieuwe technologieën mogelijk voor organisaties om, ook op afstand en geautomatiseerd, steeds meer gepersonaliseerde ervaringen te bieden. Denk aan een webformulier waarin zoveel mogelijk informatie al voor je is ingevuld. Bestellen, vragen stellen en laten bezorgen wanneer jou dat uitkomt. Tips voor verder lezen, luisteren en kijken die echt aansluiten bij jouw interesses. We verwachten niet anders. En als organisaties niet aan deze verwachtingen voldoen, zijn we met een paar muisklikken bij een andere organisatie om te kijken of ze het daar beter doen. De vierde industriële revolutie zal minimaal net zo’n grote verschuiving in interactie tussen mensen en organisaties teweegbrengen als de eerste drie.
Friskijken naar je dienstverlening
Gevolgen van de vierde industriële revolutie
Gemeenten zijn dienstverlenende en informatieverwerkende organisaties. De vierde industriële revolutie gaat dan ook een grote impact hebben op het werk van gemeenten. We zien bij de eerste gemeenten nu al voorzichtig de komst van softbots en de introductie van kunstmatige intelligentie in zaaksystemen. Tijdens de corona-crisis zijn we heel snel thuis gaan werken. Een prestatie van formaat en de mobiliteit van onze werkplek zal zeker niet afnemen. Medewerkers gaan steeds gerichter (digitaal) de samenleving in. Ze luisteren naar burgers en ondernemers en leren sneller en beter hun problemen kennen. Doordat ze intensief in ketens en netwerken samenwerken, weten ze sneller een passende oplossing te creëren. Daardoor kunnen ze het serviceniveau van een gemeente flink verhogen. Een perspectief dat niet alleen verandering vraagt op het gebied van techniek, maar ook vraagt om een cultuur gericht op intensieve interne en externe samenwerking.
De digitale transformatie gaat verder
In de praktijk zien we echter dat gemeenten nu al de nodige moeite hebben om de verwachtingen van burgers, bedrijven en eigen medewerkers bij te benen. Dit omdat de digitale transformatie in veel gevallen moeizaam verloopt. De informatiserings- en automatiseringsopgave bij lokale overheden is ook erg ingewikkeld, met alle registraties, een grote diversiteit aan domeinapplicaties en alle wettelijke verplichtingen en beperkingen. Je kunt als gemeente ook niet zomaar een disruptieve startup beginnen. Tegelijkertijd komt een belangrijk deel van de achterstand bij gemeenten doordat men de digitale transformatie nog te veel ziet als een vraagstuk voor het team I&A alleen.
Meer flexibiliteit voor gebruikers
Ooit was de belangrijkste vraag voor I&A: wat kunnen we automatiseren of digitaliseren? Inmiddels is de vraag veel meer: aan welke gegevens en functionaliteiten hebben gebruikers behoefte? Cloud, mobiel, sociale media en data-analyse zijn vier technieken die er samen voor zorgen dat gebruikers op veel plekken in de samenleving meer flexibiliteit en persoonlijke aandacht geboden krijgen. Dat verwachten ze dus ook bij de gemeente. Om dit voor elkaar te krijgen, moet de samenwerking tussen I&A en de vakafdelingen veel intensiever. De rol van de I-adviseur als brugfunctie wordt daarmee nog veel belangrijker.
De I-adviseur als vertaalmachine
Faciliteren en continu bijleren
De digitale transformatie vraagt ook leiderschap dat gericht is op faciliteren van professionals in plaats van bovenaf bepalen hoe ze hun werk moeten doen en welke middelen daarbij misschien nuttig zijn. De ontwikkelingen gaan namelijk veel te snel om alles voor iedere afdeling, team of communicatiekanaal bij te kunnen houden en bepalen. Omgekeerd vraagt dit van professionals op de werkvloer dat ze hun digitale vaardigheden op orde hebben en houden. Ze moeten de blik naar buiten richten en ook zelf onderzoeken welke nieuwe technieken nuttig kunnen zijn voor hun werk en dienstverlening. Continu (bij)leren om bij te blijven is op alle niveaus onvermijdelijk.
Belangrijke stappen die gemeenten nu al moeten zetten
Als gemeente hoef je niet per se voorop te lopen als het gaat om de omarming van nieuwe technieken. Laat ze elders in de private en publieke sector het wiel maar uitvinden, dan kun je daarvan profiteren. Je kunt echter ook niet te ver achterblijven. Want dan raak je je geloofwaardigheid bij burgers, bedrijven en ook je eigen medewerkers kwijt. Om de huidige achterstand in te lopen en jezelf klaar te maken voor de vierde industriële revolutie moet je als gemeente in ieder geval de volgende stappen zetten.
1. Bestuur en management wakker schudden
De digitale transformatie is nog altijd voor te veel bestuurders en managers een lastig onderwerp. Het moet echt repeterend op de agenda komen. En dan vooral de mogelijkheden die de nieuwe technieken scheppen en de verwachtingen die ze bij burgers oproepen. De noodzaak van een heldere coherente digitale strategie moet duidelijk zijn. Een gezamenlijke training digitaal leiderschap is voor bestuurders en managers een prima idee. Dat helpt om samen de richting van de organisatie te bepalen in deze tijden van (digitale) onzekerheid, dynamiek en complexiteit.
2. Ambitieniveau en visie vaststellen
Is je gemeente een innovator, early adopter, middenmoter of kom je pas als laatste in actie als het echt niet meer anders kan? Stel voor je organisatie (of voor ieder domein afzonderlijk) het ambitieniveau vast. Dit helpt je ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk neuzen dezelfde kant op staan en de digitale ontwikkeling in een goed tempo wordt opgepakt. Vertaal je ambitieniveau naar een visie voor de digitale transformatie van je gemeente. Laat deze vaststellen door de raad.
3. De I-governance versterken
Vervolgens is het zaak dat je grip houdt op de digitale transformatie, oftewel dat je zorgt dat je de juiste dingen doet en kunt doen. Hierin kun je globaal genomen ook weer een aantal speerpunten onderscheiden:
- Vertaal je visie op de digitale transformatie naar een informatiebeleidsplan, zodat innovatie niet steeds opnieuw tot discussies leidt. Het is de bedoeling dat de rest van de organisatie dit plan als uitgangspunt neemt bij bijvoorbeeld de aanschaf van soft- en hardware. Vat dit informatiebeleidsplan in twee infographics samen: één voor het informatiebeleid en één voor het automatiseringsbeleid. Hiermee heb je meer kans het plan in je hele organisatie goed tussen de oren te krijgen dan wanneer je een document met veertig pagina’s tekst rondstuurt.
- Zorg voor voldoende middelen om te kunnen experimenteren met nieuwe technieken. Creëer een platform om te experimenteren. Zorg dat de goede resultaten van die experimenten stevig en breed worden verankerd in je dienstverlening en werkprocessen.
- Maak een strategisch personeelsplan waarbij je alvast rekening houdt met de technieken die de basis van de vierde industriële revolutie vormen. Welke functies in jouw organisatie gaan bijvoorbeeld door softbots verdwijnen? Welke essentiële kennis en vaardigheden heb je straks nodig om de aansluiting te maken en te houden?
- Creëer een Agile veranderwijze en overlegstructuur die voldoende snelheid en ruimte biedt aan innovatie. Dus veel meer werken vanuit de opgave die voor ligt. Zorg dat kennis van de technische mogelijkheden en de wensen van de werkvloer samenkomen en elkaar inspireren tot nieuwe ideeën.
Wachten kan niet meer
Voor de duidelijkheid: de vraag is niet of jouw gemeente verdere stappen in de digitale transformatie gaat zetten, maar wanneer en in welk tempo. En vergis je niet, de ontwikkelingen gaan razendsnel. Zorg daarom dat je gemeente niet te ver achterloopt in de omarming van de verschillende technieken die de basis van de vierde industriële revolutie vormen. Zodat burgers, bedrijven en eigen medewerkers vertrouwen houden in je dienstverlening, beslissingen en de informatie waarop deze zijn gebaseerd.
Digitale Transformatie: waardecreatie door veranderkracht
Bronnen en nuttige links:
Meer weten over de impact van de 4e industriële revolutie op gemeenten?
Stel je vraag aan Herman. Of laat een bericht achter in de chat.
