Het ruime werkveld van het sociaal domein

Dat gemeenten worstelen met het uitvoeren van hun taken is begrijpelijk. Onder de term ‘sociaal domein’ verstaan we namelijk alle verantwoordelijkheden die gemeenten hebben rondom werk, participatie, zelfredzaamheid, zorg en jeugd. Tel daarbij ook aanverwante taken op zoals de handhaving van de leerplicht, het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten, passend onderwijs, leerlingenvervoer, de reguliere en bijzondere bijstand, schuldhulpverlening en (jeugd)gezondheidszorg en het is duidelijk dat er een zware verantwoordelijkheid ligt bij gemeenten.

Verschillen in de uitvoering tussen gemeenten

In de praktijk zien we dat gemeenten, samenwerkingsverbanden en gezamenlijke regelingen allemaal verschillend georganiseerd zijn. Dit betekent ook dat er grote verschillen zijn tussen gemeenten in de taken die ze binnen het sociaal domein zelf uitvoeren, via samenwerkingen regelen of uitbesteden aan ketenpartners. Verder leggen sommige gemeenten de nadruk op preventie, terwijl andere gemeenten inzetten op snel de juiste zorg of hulp beschikbaar hebben. Weer andere gemeenten kijken vooral naar een solide administratieve afhandeling.

De cliënt centraal zetten, is een grote opgave

Wat voor iedere gemeente hetzelfde is, is dat ze graag willen werken vanuit de behoefte van de cliënt. Maar die behoefte centraal zetten, dwars door alle organisatiestructuren, afdelingen, teams, werkprocessen en informatievoorzieningen heen, is nog niet zo eenvoudig. Daar komt bij dat vanuit de politiek er grote druk ligt op het sociaal domein. Zowel wat betreft prestaties (er mag niets misgaan), als wat betreft de kosten (sociaal domein snoept veel budget van andere domeinen weg). Die druk leidt tot allerlei controlerende maatregelen en formulieren met flink wat administratieve lasten op de werkvloer.

Meer vragen dan antwoorden

Hoe zorg je nu dat je je cliënten in het sociaal domein goed bedient? Met aandacht voor zowel hun eigen kracht als hun specifieke zorgvraag? Zonder die eigen kracht, of die van hun netwerk, te overschatten? Maar ook zonder zomaar op iedere vraag ‘ja’ te zeggen? Hoe maak je de juiste keuzes uit het zorgaanbod in je regio? Wanneer kun je cliënten ook met een meer algemene voorziening prima helpen? En hoe bepaal je eigenlijk wat wel en wat geen zinnige zorg is?

Samenwerking tussen veel partijen

Het zijn maar een paar van de vele vragen die min of meer bij iedere cliënt naar boven komen en waarvoor meestal meerdere disciplines nodig zijn om ze goed te kunnen beantwoorden. Die beantwoording moet vaak gebeuren onder flinke tijdsdruk. Dat vraagt om een gestroomlijnde samenwerking tussen medewerkers van een gemeente, de ketenpartners, de zorgleveranciers en ICT-dienstverleners. Dit lukt alleen als alle partijen daarbij buiten hun eigen kaders durven te denken en hun expertise delen met de andere partijen, met oog voor elkaars doelen en belangen.

Hoe houd je de regie in het sociaal domein?

De samenwerking tussen de verschillende partijen is in de praktijk echter niet zomaar gestroomlijnd. Elke discipline heeft zijn eigen dossiervorming, informatiesysteem en organisatiebelangen. Hoe houd je als gemeente dan de regie op je casussen? Hoe zorg je dat de behoefte van de cliënt echt centraal blijft staan en dat die niet vermorzeld wordt tussen al die systemen en belangen? En hoe zorg je ervoor dat je wel voldoende informatie met elkaar uitwisselt om de cliënt snel en goed te helpen, maar daarbij niet de kaders rond informatieveiligheid en privacy overtreedt?

Drie uitgangspunten voor meer regie in het sociaal domein

Zoals gezegd, de manier waarop gemeenten de taken in het sociaal domein uitvoeren, is overal anders. Maar het is wel mogelijk drie algemene uitgangspunten te formuleren die je helpen de regie over al die taken op een goede manier te voeren:

1. Signalering en preventie aan de voorkant

Bijvoorbeeld door middel van integrale Wijkteams. Hoe eerder je mogelijke problemen signaleert, hoe eerder je mensen kunt helpen. Dat is allereerst prettig voor die mensen. Snel de juiste hulp is het belangrijkste doel als je de cliënt centraal wilt zetten in je aanpak. Het vergroot bovendien de kans dat problemen niet groter worden. Wederom prettig voor je cliënten, maar het scheelt ook je organisatie uiteindelijk veel werk en kosten.

2. Een expliciete keuze over de financieel administratieve afhandeling in de backoffice

Een groot deel van de financieel administratieve afhandelingen zijn bulkhandelingen. Je kunt dit als gemeente zelf uitvoeren en daarbij dicht bij de primaire processen blijven. Medewerkers kunnen dan snel schakelen in die gevallen waar dat inhoudelijk nodig is en zo een optimale service leveren. Een andere mogelijkheid is om de financieel administratieve afhandelingen uit te besteden aan een derde partij die gespecialiseerd is in deze activiteiten. Door het volume kunnen zij veel handelingen automatiseren, zonder dat de menselijke maat verloren gaat.

3. Processen en informatievoorzieningen blijven stroomlijnen

Laat medewerkers van de multidisciplinaire teams samen bepalen wat de beste manier van werken is. Hoe ziet een bepaald proces er idealiter uit? Hoe gaat het nu? Wat moet er veranderen om van het huidige naar het ideale proces voor de inwoner te gaan? Door periodiek met elkaar, even los van de dagelijkse praktijk en ieders belangen, fris naar de werkprocessen te kijken, kun je deze vaak relatief eenvoudig verbeteren. Daar hoort een stroomlijning van de informatie uit de verschillende informatievoorzieningen bij, maar wel binnen de kaders van veiligheid en privacy.