Wat is burgerparticipatie?

De meeste inwoners voelen zich graag betrokken bij hun leefomgeving. Ze willen bijvoorbeeld inspraak in de plannen van de overheid. Of hun kennis en vaardigheden gebruiken om hun omgeving zelf te verbeteren. In het verleden hadden inwoners echter niet veel inspraak in de gemeentelijke plannen. De gemeente betrok ze er pas aan het einde van het proces bij. Inwoners werden dan geïnformeerd en konden eventueel nog bezwaar maken tegen de plannen. Echte inspraak was dat niet.

Tijdsgeest en kennis

Een gebrek aan inspraak leidt steeds vaker tot frustratie bij inwoners. Dat komt voor een deel door de tijdsgeest. Burgers zijn veel mondiger geworden en accepteren overheidsbesluiten niet meer zo gemakkelijk. Daar komt bij dat inwoners tegenwoordig veel meer kennis hebben van onderwerpen die te maken hebben met hun leefomgeving. En dat ze anders die kennis via bijvoorbeeld online bronnen relatief gemakkelijk kunnen vinden. Hierdoor wordt het ook voor gemeenten steeds aantrekkelijker om inwoners in een vroeg stadium te betrekken bij de planvorming. En om burgerinitiatieven te faciliteren.

Verschillende niveaus van burgerparticipatie

Burgerparticipatie kan in verschillende vormen. En op verschillende niveaus, grofweg van zelf doen tot luisteren wat de gemeente heeft besloten. Kijk je wat specifieker, dan worden vaak de volgende niveaus van burgerparticipatie onderscheiden :

• Faciliteren
• Meebeslissen
• Coproduceren
• Adviseren
• Raadplegen
• Informeren

Faciliteren

Bij het faciliteren zijn inwoners allereerst zelf aan zet en is het de gemeente die participeert in de initiatieven die ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan een plan van inwoners om door middel van geveltuintjes hun straat groener te maken. Als je als gemeente van zo’n plan hoort, kun je materiaal beschikbaar stellen en zo meehelpen het te realiseren.

Meebeslissen, coproduceren en adviseren

Bij hogere niveaus zoals meebeslissen, coproduceren en adviseren worden inwoners al veel eerder in het planvormingsproces betrokken. Bijvoorbeeld via adviesraden, consultatierondes of digitale platformen. Dit kan bijdragen aan een groter draagvlak en een gevoel van mede-eigenaarschap. Hierdoor zullen inwoners vaak ook nadat een project is gerealiseerd er nauwer bij betrokken blijven, bijvoorbeeld bij het onderhoud en beheer ervan.

Raadplegen en informeren

Bij de niveaus van raadplegen en informeren komen we terug bij participatievormen waarbij inwoners weinig tot geen inspraak hebben. Ze worden dan pas laat in het proces geïnformeerd over de veranderingen die op ze afkomen. Ze zullen zich dan ook minder betrokken voelen bij die veranderingen. Eventuele weerstand kan hierdoor flink vergroot worden.

2 belangrijke vragen voordat je burgerparticipatie inzet

Hoe zorg je nu voor een succesvolle samenwerking met inwoners van je gemeente? Stel jezelf allereerst de volgende twee belangrijke vragen.

Is je vraagstuk of onderwerp geschikt voor participatie?

Burgerparticipatie voor de bühne heeft weinig zin. Dus bespaar je de moeite burgers te betrekken bij een vraagstuk of onderwerp als dat zich er niet voor leent. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn als er nauwelijks juridische ruimte is, bij technisch bestuurlijke of intern organisatorische onderwerpen of als er onvoldoende tijd is om een participatietraject te organiseren. Een handig hulpmiddel bij het beantwoorden van deze vraag is het Afwegingskader burgerparticipatie bij beleid van ProDemos.

Welke vorm van participatie past het beste?

• Een digitaal discussieplatform. Een budget voor initiatieven. Een burgerraadpleging. Er zijn veel manieren om burgerparticipatie vorm te geven. Welke vorm het beste past hangt af van het onderwerp. Enkele voorbeelden:
• Voor kleine initiatieven gestart door inwoners is een faciliterende rol van de gemeente geschikt. Het bedenken van initiatieven kun je daarbij stimuleren door bekend te maken welke hulp of middelen je ervoor beschikbaar hebt.
• Voor kleine projecten zoals het plaatsen van bomen, een park of een speeltuin kun je inventariseren op welke plek daaraan de meeste behoefte is.
• Voor iets complexere projecten, zoals bijvoorbeeld het herontwerp van een groot gebouw of het bouwen van een nieuwe wijk kunnen de inwoners een adviserende rol hebben, waarbij ze bijvoorbeeld kunnen kiezen uit verschillende ontwerpen.

Werk je met een online of offline bijeenkomst? Zorg dan dat dit een veilige plek is voor de deelnemers, het gesprek constructief blijft en dat iedereen die dat wil zijn zegje kan doen.

Aandachtspunten om burgerparticipatie te laten slagen

Heb je besloten dat participatie voor een bepaald vraagstuk een goed idee is en een vorm gekozen? Dan is het zaak dat je input krijgt waarmee je ook echt iets kunt. En dat burgers merken dat hun inbreng ertoe doet. De volgende aandachtspunten helpen je daarbij.

Communiceer duidelijk en eerlijk

Heldere, duidelijke communicatie is altijd belangrijk. Zo ook als het gaat om burgerparticipatie. Vertel inwoners wat ze kunnen verwachten van het proces. Denk daarbij ook aan welke kaders al vastliggen. Anders organiseer je teleurstellingen in plaats van participatie. Enkele andere vragen waarop het antwoord duidelijk moet zijn, wil je participatie bevorderen:

• In hoeverre raakt een onderwerp het dagelijks leven?
• Hoeveel tijd kost meedoen?
• Hoeveel invloed heeft een stem?
• Wanneer zijn de resultaten zichtbaar?

Zorg voor een concrete vraag

Organiseer je burgerparticipatie eigenlijk alleen maar voor de bühne? Stel dan gerust veel abstracte vragen. Bijvoorbeeld ‘hoe vind jij dat jouw wijk er in 2030 uit moet zien en welke veranderingen zijn daarvoor noodzakelijk? Grote kans dat het overgrote deel van de inwoners direct al afhaakt. En dat de antwoorden die je krijgt zo divers en zelf ook weer zo abstract zijn dat je er alle kanten mee op kan. Handig als je je stiekem zo min mogelijk van inwoners wilt aantrekken. Maar het is geen goed idee als je de betrokkenheid en het vertrouwen van inwoners daadwerkelijk wilt vergroten.

Voorbeelden van concrete vragen
Met concrete vragen gaat dit beter. Weer enkele voorbeelden:

• Wat heb je liever in jouw wijk: een speeltuin of een voetbalveld?
• Waar wil je dat het park komt: locatie a, b of c?
• Wil je dat er meer laadpalen in je wijk komen?

Laat zien dat je daadwerkelijk iets doet met de input van inwoners

Als inwoners merken dat hun inbreng invloed heeft, zullen ze in de toekomst meer betrokken blijven bij een onderwerp. Denk bijvoorbeeld aan het onderhoud en beheer van een parkje in de wijk dat er op initiatief van de inwoners is gekomen. Maar waarschijnlijk kun je niet iedereen zijn of haar zin geven. Van belang is dan dat je wel duidelijk laat merken wat je met de uitkomsten van een participatietraject hebt gedaan. Communiceer wat die uitkomsten zijn, welke keuzes je op basis van die uitkomsten hebt gemaakt, waarom juist die keuzes en welke alternatieven je hebt voor mensen die liever een andere uitkomst hadden gezien.

Laat je waardering merken

Laat je waardering merken door deelnemers een persoonlijke reactie te geven. Of bied ze een gratis drankje aan als het om een bijeenkomst gaat. Als je vermoedt dat participatie in een bepaalde buurt of voor een bepaald onderwerp moeilijk op gang komt, kun je bijvoorbeeld een cadeaubon verloten. Maak het echter niet te gek. Je wilt de inbreng verzamelen van mensen die zich daadwerkelijk betrokken voelen bij hun leefomgeving. Je hebt meestal weinig aan reacties van mensen die alleen maar voor zo’n cadeaubon, of het gratis drankje, meedoen.